Situatieschets

Woensdagochtend 3 november gaven vier vertegenwoordigers van de mensen zonder wettig verblijf die eerder dit jaar in hongerstaking gingen een persconferentie. Eén van hen, priester Daniël Alliët, is lid van Vluchtelingenwerk Vlaanderen en zet zich al meer dan 20 jaar in voor mensen zonder wettig verblijf. Zijn integriteit staat voor ons buiten kijf. 

Na intensieve gesprekken met de staatssecretaris, de aangestelde bemiddelaar (Dirk Van den Bulck, Commissaris-generaal voor de Vluchtelingen en de Staatlozen) en Dienst Vreemdelingenzaken, slaagden zij er in juli in om de hongerstaking – die toen in een kritieke fase zat – te beëindigen. De vertegenwoordigers vertrouwden er na deze gesprekken op dat de staatssecretaris voor een groot deel van de betrokkenen een gunstige beslissing zou nemen. Onterecht, zo blijkt. Vandaag druppelen de eerste beslissingen binnen, waarvan drie op de vier verzoeken geweigerd blijken.

Vluchtelingenwerk Vlaanderen heeft de motivering van een aantal van deze weigeringsbeslissingen kunnen inkijken. Ook namen we kennis van het laatste jaarrapport van Dienst Vreemdelingenzaken, waar op een heel erg summiere wijze de richtlijnen worden toegelicht die het kabinet hanteert bij de beoordeling van regularisatiedossiers. In heel veel gevallen bevatten de afgewezen dossiers verschillende elementen die als ‘positief’ worden benoemd in die richtlijnen: jarenlange procedures, een zeer sterke integratie via vrijwilligerswerk, familie die wél een wettig verblijf heeft. Toch valt de balans uiteindelijk toch negatief uit.  

Wie draagt de verantwoordelijkheid voor onwettig verblijf?

Eén ding valt bij de motivering op: er wordt een enorme nadruk gelegd op de individuele verantwoordelijkheid van mensen zonder wettig verblijf. Zij en zij alleen dragen de verantwoordelijkheid voor hun onwettig verblijf en de extreem precaire situatie waarin ze zich bevinden. Regularisatie is volgens deze visie een kwestie van uitzonderlijke gunsten, terwijl het over mensenrechten gaat.

Vluchtelingenwerk Vlaanderen kan geen vrede nemen met deze érg kortzichtige benadering. Elke mens, los van zijn of haar administratieve status, heeft recht op een aantal fundamentele mensenrechten, zoals het niet blootgesteld worden aan onmenselijke behandeling, een dak boven zijn/haar hoofd hebben, het recht om niet uitgebuit te worden, toegang tot fatsoenlijke medische zorgen... Kinderen hebben  recht om zich te ontplooien en fatsoenlijk naar school te kunnen gaan.

Onze samenleving stelt migranten dagelijks bloot aan zoveel schade. Dit begint aan de grenzen, waar systematische pushbacks door landen als Griekenland of Kroatië gepaard gaan met ontzettend grof geweld. De Libische kustwacht, gefinancierd door de EU, levert mensen over aan moderne slavernij. Legale routes om je land te ontvluchten, of werkvisa blijven extreem beperkt. Mensen zijn daardoor overgeleverd aan smokkelaars.

Wie fort Europa binnenraakt, wordt slachtoffer van kafkaiaanse procedures. In België moeten asielzoekers vandaag bijvoorbeeld jaren wachten op een resultaat in hun dossier. Dat wachten gebeurt in overvolle collectieve centra, die dichtslibben door de traagheid van de procedure. Toegang tot wettig verblijf voor familieleden of staatlozen, is vaak een zéér complexe oefening.

Mensen zonder wettig verblijf hebben geen recht op opvang en begeleiding, waardoor ze makkelijk uitgebuit worden op de private huurmarkt. Hun toegang tot medische hulp is uiterst precair. Kinderen hebben in principe een recht op onderwijs, maar worden met héél veel praktische obstakels geconfronteerd.

Ondertussen zijn er economische sectoren die quasi structureel draaien op mensen zonder wettig verblijf. We laten dit als samenleving maar wat graag gebeuren, zolang dit betekent dat we een beroep kunnen doen op goedkope bouwvakkers , carwashes, fietskoeriers of huispersoneel.

"Elke mens, los van zijn of haar administratieve status, heeft recht op een aantal fundamentele mensenrechten"

Deze systematische schending van mensenrechten van mensen zonder wettig verblijf werd in juli nog door het Hoog Commissariaat voor de Mensenrechten (OHCHR) bij de staatssecretaris aangekaart.

Het regeerakkoord erkent de problemen en neemt voor een groot stuk de handschoen op om  te proberen de problemen die het arbeidsmarkt- en het migratiebeleid ondermijnen, structureel aan te pakken. We lezen dat de strijd tegen zwartwerk en misbruik op de arbeidsmarkt zal worden opgevoerd. Het nieuwe migratiewetboek wil werk maken van snellere, meer transparante procedures, en van een verblijfsprocedure voor mensen die niet-repatrieerbaar zijn en voor staatlozen. Eindelijk wordt er, via een aantal pilootprojecten, nagedacht over betere individuele begeleiding van mensen zonder wettig verblijf. Het regeerakkoord pleit ook resoluut voor een betere controle op mensenrechtenschendingen aan de Europese grenzen.

Vluchtelingenwerk Vlaanderen volgt deze structurele hervormingen al een jaar lang op de voet, levert sterk uitgewerkte adviezen en waakt erover dat deze de mensenrechten van mensen op de vlucht ten goede komen. Maar met grote toekomstige hervormingen, kopen de slachtoffers van vandaag niets.

De overheid moet haar verantwoordelijkheid nemen in die dossiers waar ze vandaag mensen in de kou laat staan. De regularisatieprocedures zijn een vangnet om mensen op te vangen die binnen het bestaande kader niet de bescherming krijgen waar ze recht op hebben. Regularisatie is bovendien ook de enige manier voor de overheid om schade die is aangericht, een beetje te herstellen. Wettig verblijf blijft de énige manier waarop een aantal fundamentele rechten vandaag gegarandeerd kunnen worden.

Hoe moeten we verder?

Vluchtelingenwerk pleit structureel voor de invoering van een eengemaakte beschermingsprocedure, zodat mensen de bescherming krijgen waar ze recht op hebben. Dit combineren we met een nuchter beleid inzake arbeidsmigratie. Daar staan we vandaag jammer genoeg héél ver vanaf.

Wanneer het huidige beleid zoveel steken laat vallen, moet werken aan structurele oplossingen op langere termijn wel gepaard gaan met een voldoende ruim en humaan regularisatiebeleid vandaag. Elke migrant, hongerstaker of niet, heeft recht op een menselijke beoordeling van zijn of haar dossier. Wij missen vandaag menselijkheid.

Het Hoog Commissariaat voor de Mensenrechten  schoof in zijn brief aan de staatssecretaris op 15 juli 2021 drie pistes naar voor om op korte termijn de mensenrechten voor mensen zonder wettig verblijf beter te respecteren.

• In de eerste plaats pleiten ze voor de oprichting van een onafhankelijk en permanent mechanisme voor de beoordeling van regularisatieverzoeken. In afwachting hiervan kan de wettelijke onafhankelijke adviescommissie gereactiveerd worden. Via deze weg kan een écht hoorrecht georganiseerd worden. 

"Wij missen vandaag menselijkheid"

• Daarnaast pleiten ze voor een betere toegang tot de humanitaire regularisatieprocedure. Vandaag wordt de vereiste van buitengewone omstandigheden, omstandigheden die het bijzonder moeilijk maken om een verblijfsprocedure vanuit het land van herkomst op te starten, extreem restrictief geïnterpreteerd. Vluchtelingenwerk Vlaanderen wil er in dit kader ook op wijzen dat de hoge retributies die vandaag gevraagd worden, een wankele wettelijke basis hebben en best verdwijnen.
   
• Tot slot vraagt het OHCHR dat de rechten van mensen zonder wettig verblijf op het vlak van werk, huisvesting, onderwijs en gezondheidszorg beter gerespecteerd zouden worden, door ervoor te zorgen dat diensten die klachten opvangen, geen informatie zouden doorspelen aan de diensten die verantwoordelijk zijn voor het terugkeerbeleid.

We roepen de staatssecretaris op om, in overleg met het middenveld en de mensen zonder wettig verblijf zélf, dit VN-advies ter harte te nemen.
 

_{Verschenen in DeWereldMorgen}