Download het rapport

“De schrijnende leefomstandigheden waarin mensen belanden wanneer ze asiel aanvragen maar geen opvang krijgen, leiden tot ernstige schade aan hun fysieke en mentale welzijn. Tegelijkertijd blijven maatschappelijke organisaties onhoudbaar belast met de verantwoordelijkheid die al anderhalf jaar lang door de regering verwaarloosd wordt. Deze situatie kan niet langer worden getolereerd”, aldus de organisaties.

Overgelaten aan hun lot

Begin mei wachtten nog steeds 2.950 asielzoekers op opvang door Fedasil. Het uitblijven van een opvangplaats dwingt deze mensen om op straat te overleven of hun toevlucht te zoeken in gevaarlijke kraakpanden. Ze kunnen zich tot de humanitaire diensten en ngo’s te wenden voor onderdak, medische zorg, sociale steun en juridische bijstand die normaal gesproken door de overheid worden aangeboden. De organisaties ervaren een enorme druk en zijn overbelast.

Hoewel het aantal maandelijkse verzoeken om internationale bescherming lijkt te stabiliseren, is er gewoonlijk na de zomer een stijging van het aantal asielaanvragen. Bij ongewijzigd beleid zal volgens de prognose van de ngo’s aan mannelijke verzoekers om internationale bescherming nog tot minstens 2024 systematisch toegang  tot het opvangnetwerk geweigerd worden.

“Dit rapport weerlegt de veronderstelling dat mannen minder kwetsbaar zouden zijn dan gezinnen met kinderen en alleenstaande minderjarigen, zeker wanneer ze gedwongen worden om op straat te leven. Iedereen heeft een dak boven hun hoofd nodig. Het wordt hoog tijd dat we deze misvatting niet meer gebruiken als rechtvaardiging om mensen hulp te ontzeggen”, klinkt het bij de organisaties.

Duidelijke verslechtering van de fysieke en mentale gezondheid

Humanitaire organisaties in Brussel hebben een explosieve stijging waargenomen van het aantal hulpvragen van asielzoekers zonder opvang tussen maart 2022 en vandaag. Minstens 50% van alle patiënten van de Humanitaire Hub, een consortium van ngo’s , zijn mensen die internationale bescherming hebben aangevraagd. Hulpverleners constateren een aanzienlijke achteruitgang van de fysieke en mentale gezondheid van deze mensen als gevolg van de verschrikkelijke leefomstandigheden waarin ze verkeren.

“Het leven op straat is zwaar en de mensen die hier om verzorging vragen, hebben vooral ademhalings- en huidproblemen. Door het toenemend aantal patiënten en een gebrek aan middelen is het moeilijk om op een kwaliteitsvolle manier aan de opvang -en begeleidingsbehoeften van deze mensen te beantwoorden”, geeft Amélie Deprez van Dokters van de Wereld aan. Bij de geestelijke gezondheidsdienst van Artsen zonder Grenzen is het percentage van verzoekers zonder opvang gestegen van 5% naar 84% tussen maart 2022 en maart 2023. De teams waarschuwen voor het toenemend aantal gevallen van psychotische stoornissen, posttraumatische stressstoornis en depressie die verband houden met het leven op straat en de onveiligheid als gevolg van het gebrek aan huisvesting. In de meest extreme gevallen heeft dit geleid tot zelfmoordgedachten en/of zelfmoordpogingen.

“België voorziet niet in de basisbehoeften van deze uiterst kwetsbare mensen. Zo creëren we wanhoop en vernietigen we het gevoel van eigenwaarde. We houden angst in stand, en doen deze mensen vraagtekens stellen bij wat het betekent om mens te zijn. We gebruiken onze macht om wreed te zijn”, klinkt het bij Olivier Ciarlan, psycholoog bij Artsen Zonder Grenzen.

Slachtoffer van geweld tijdens het verblijf op straat

Tijdens medische consultaties bij Artsen zonder Grenzen hebben 59 mensen geweld in België gemeld. Het merendeel van deze meldingen betrof fysiek geweld, gevolgd door discriminatie, psychologisch geweld en seksueel geweld.

“Een jonge vrouw arriveerde in Brussel en vroeg de dag na haar aankomst asiel aan. De Dienst Vreemdelingenzaken vertelde haar dat er geen plaats voor haar was in het opvangnetwerk. Bij gebrek aan onderdak bracht ze de nacht buiten door, waar ze seksueel werd aangerand. De volgende dag kwam ze naar onze medische post. Onze medewerkers vingen haar op en vonden een verblijfplaats bij een van onze partners”, aldus een verpleegkundige van Artsen zonder Grenzen. 

Deze verontrustende cijfers vormen slechts het topje van de ijsberg, aangezien de meerderheid van gewelddaden niet wordt gemeld.  Mensen op de vlucht lopen een bijzonder hoog risico op seksueel geweld, zoals bevestigd wordt door onderzoek van UGent van 2022. Het is essentieel om op te merken dat ook mannen vaak slachtoffer worden van dergelijk geweld.

Schendingen van basisrechten

Het rapport belicht ook de juridische strijd die wordt gevoerd om de rechten van mensen op opvang en bescherming te waarborgen. In april 2022 heeft Vluchtelingenwerk Vlaanderen een juridische helpdesk opgericht om verzoekers om internationale bescherming bij te staan in het verkrijgen van opvang. Gedurende de afgelopen 12 maanden heeft de helpdesk meer dan 6.000 mensen geholpen.
“In de eerste maanden kregen asielzoekers zonder opvang via de juridische helpdesk binnen de tien dagen een opvangplaats. Ondertussen is de gemiddelde wachttijd opgelopen tot vier maanden. Zonder deze juridische hulp is het verkrijgen van een opvangplaats volkomen uitzichtloos”, zegt Tine Claus van Vluchtelingenwerk Vlaanderen.

Sinds eind 2021 komt België haar internationale verplichtingen niet na: Fedasil is al meer dan 6.761 keer veroordeeld omdat het agentschap geen opvang biedt aan mensen die internationale bescherming zoeken, voornamelijk alleenstaande mannen. Als gevolg hiervan heeft het Europees Hof Voor de Rechten van de Mens meer dan 1.656 voorlopige maatregelen uitgevaardigd om ervoor te zorgen dat onmiddellijke actie wordt ondernomen om de situatie van de betrokkenen te verbeteren.

“In april weigerde zelfs een Nederlandse rechtbank om iemand terug te sturen naar België omwille van de opvangcrisis. Hun conclusie was dat terugsturen naar België een risico zou vormen op een onmenselijke en vernederende behandeling. In wat voor situatie zijn we dan beland?”, vervolgt Tine Claus.

Gebrek aan transparantie en verantwoordelijkheid

Het rapport onthult het falen van de Belgische overheid om haar verantwoordelijkheid na te komen, zowel door het schenden van het recht op opvang als door het gebrek aan transparantie rond de toegang tot het opvangnetwerk. 

Gedurende anderhalf jaar hebben overheidsdiensten nagelaten een uniform systeem op te zetten, met als gevolg dat er nu vier verschillende wachtlijsten voor opvang bestaan. Zo is er een algemene lijst, een lijst op basis van kwetsbaarheidscriteria, een lijst van mensen met een gerechtelijke beslissing tegen Fedasil en een applicatie waarmee noodopvangorganisaties asielzoekers kunnen registeren. Dit zorgt voor een verwarrend doolhof van procedures die geen oplossing bieden. Bovendien hebben mensen zelf geen toegang tot de verschillende wachtlijsten.

“Het systeem van opvang en bescherming moet duidelijk en consistent zijn, met uniforme procedures en toegang tot informatie voor iedereen. Mensen moeten kunnen vertrouwen op een eerlijke behandeling en een tijdige afhandeling van hun verzoeken, zonder onnodige vertragingen of obstakels”, luidt het bij de organisaties.

Download het rapport