Evacuatie uit de Griekse vluchtelingenkampen is urgenter dan ooit. Het Europese beleid – wegkijken en laten verrotten – is onmenselijk én onhoudbaar, schrijven Els Hertogen, Charlotte Vandycke en Wies De Graeve.

De brand in het vluchtelingenkamp van Moria op het eiland Lesbos in de nacht van dinsdag op woensdag kwam niet als een verrassing voor wie de situatie al langer volgt. De voorbije jaren brak al op verschillende momenten brand uit in het kamp. Soms met dodelijke gevolgen. Al jarenlang worden duizenden mensen in erbarmelijke omstandigheden vastgehouden in een kamp dat vele malen over zijn capaciteit zit. Al even lang trekken ngo’s en mensenrechtenorganisaties aan de alarmbel.

De brand in Moria smeulde al jaren. Het Fundamentele Rechtenagentschap van de EU noemde de situatie op de Griekse eilanden het meest zorgwekkende mensenrechtenprobleem van de Unie. Voeg daar de corona­crisis, de restricties en het gebrek aan mogelijkheden om zich tegen het virus te beschermen aan toe, en je beseft hoe ontvlambaar de situatie is.

Het ergste is dat die omstandigheden jarenlang bewust in stand gehouden werden als een signaal naar de buitenwereld. Die slechte levensomstandigheden in plaatsen als Moria maken deel uit van een systeem van afschrikking, uit vrees voor het ‘aanzuigeffect’ dat een meer humane opvang zou hebben. De laatste maanden voltrok zich in heel Europa een ongeziene race to the bottom.

Pushbacks als beleid

In 2018 was de Europese Commissie nog ferm gekant tegen het terugsturen van boten op de Middellandse Zee naar Afrikaanse landen. ‘There will be no pushbacks’, klonk het formeel. Slinks en via juridische omwegen werden ze onrechtstreeks wel in de praktijk gebracht. Met financiële en operationele steun stelde EU de Libische kustwacht in staat om zelf mensen op te pikken en terug aan wal te brengen. Juridisch zijn dat misschien geen pushbacks. In de praktijk zijn het door de EU gesponsorde ‘pullbacks’ naar een land waar migranten horror en martelingen doorstaan.

Reacties in de lijn van ‘geen compassie, ze hebben de brand zelf aangestoken’ bezorgen ons koude rillingen

Wat voordien vaak verborgen bleef, gebeurt steeds meer open en bloot. Ngo’s en journalisten rapporteerden systematische pushbacks door Kroatië, Malta, Griekenland, Spanje en Cyprus. Sinds enkele dagen houdt Italië bovendien een vliegtuig van reddings-ngo Seawatch aan de grond, zodat het niet langer kan zoeken naar mensen in nood op zee. De reactie van de Commissie op dit soort feiten is er te vaak een van stilzwijgen of zelfs aanmoediging. In maart nog prees Commissievoorzitter Ursula von der Leyen Griekenland als ‘Schild van Europa’, toen de Grieken met veel geweld en een dode tot gevolg mensen terugduwden richting Turkije.

Dit beleid van wegkijken en laten verrotten is niet alleen onmenselijk, het is ook onhoudbaar. De gruwelijke gevolgen, zoals de brand in Moria, kunnen niet langer onder de mat geveegd worden. Reacties in de lijn van ‘geen compassie, ze hebben het zelf aangestoken’, bezorgen ons koude rillingen. Dit gebrek aan empathie is pakkend. Door vluchtelingenkampen als Moria naar voren te schuiven als ‘oplossing’ en buffer tegen ‘migratiegolven’ en voortdurend te spreken over ‘illegalen’, ‘gelukzoekers’ en mensen die hier niet thuis­horen, werk je onverschilligheid en ontmenselijking in de hand.

Nieuw pact

Net op dit moment finaliseert de Europese Commissie een nieuw pact over asiel en migratie. Dat moet het startschot zijn voor langverwachte hervormingen. Als dat pact geen perspectief biedt op een uitweg uit de huidige situatie in Griekenland, dan is het nu al mislukt. De eerste geluiden over de inhoud doen helaas weinig goeds vermoeden. Eerste echo’s over de voorstellen rond grensprocedures wijzen in de richting van meer vormen van detentie en dus meer situaties zoals in Moria.

Het aantal lidstaten die hun nek uitsteken voor mensenrechten en Europese solidariteit is te beperkt. Ook België moet duidelijker zijn stem laten horen. De regering-Wilmès II zette een kleine eerste stap door in augustus achttien kinderen over te brengen uit Griekenland. We verwachten snel een engagement om meer te doen. Evacuatie uit de Griekse kampen is urgenter dan ooit.

Nog belangrijker is de positie die de volgende regering in Europa zal innemen. Gooit zij haar gewicht in de schaal voor een Europees aangestuurde reddingsoperatie, een spreidingsplan dat de verantwoordelijkheden eerlijk verdeelt, een mechanisme dat rapporten over pushbacks onderzoekt, overtredingen aanpakt en meer veilige en legale toegangs­wegen zoekt? Alle partijen die rond de tafel zitten, toonden moed in december, bij de ondertekening van het VN-Migratiepact. Die moed is nu opnieuw nodig. Laat het Migratiepact meer zijn dan een symbooldossier.

_{Verschenen in De Standaard}