Deze week ging de crisis verder. Elke dag ontmoetten we meer mensen aan wie ze opvang weigerden en die op straat moesten slapen. Een van de moeilijkste dingen van ons werk is mensen vertellen dat we geen onderdak voor hen kunnen vinden.

Ik vertel mensen halfslachtig over andere organisaties die proberen hen informatie te geven, maar waarschuw hen  dat deze organisaties momenteel onder extreme druk staan. Zo is hun kans op een plaats klein. Ik vraag me soms af hoeveel mensen deze noodnummers werkelijk kunnen bereiken, want elke keer ik voor iemand anders probeerde te bellen, is dat niet gelukt.

Ik vraag me ook af wat mensen doen als ze voor de eerste keer bellen en geen Frans spreken. Weten ze dat ze in wacht moeten blijven staan? Begrijpen ze dat ze verschillende keren moeten terugbellen vanwege het 'grote' aantal telefoontjes dat momenteel binnenkomt?

Mensen vertellen dat ze waarschijnlijk vannacht op straat zullen moeten slapen, is altijd moeilijk. Toch is deze situatie nog moeilijker wanneer de persoon duidelijk een kwetsbaar geval is. Deze week hadden we twee van dergelijke gevallen, die we geen van beiden konden helpen.

"Mensen vertellen dat ze vannacht waarschijnlijk op straat zullen moeten slapen, is altijd moeilijk"

Het eerste geval is een Palestijn die al verschillende operaties onderging voor hij vluchtte. De littekens die over zijn voorhoofd en schedel liepen, brachten duidelijk zijn operaties in kaart. Elk litteken is een eerbetoon aan het gebrek aan middelen en de spontane stroomonderbrekingen waarmee de Palestijnse gezondheidszorg te maken kreeg. Zijn littekens waren niet dun of recht. Het was duidelijk dat zijn chirurg om de een of andere reden niet in staat was hem te hechten op de manier we verwachten van een Europese chirurg. Ondanks zijn kwetsbaarheid duidelijk zichtbaar was en hij verschillende documenten had waaruit bleek dat hij tal van gezondheidsproblemen had, stuurden ze deze man naar buiten. Hij kreeg een papiertje waarop stond dat hij een e-mail moest sturen naar Fedasil om op een wachtlijst te komen.

Ons team pleitte om deze man opvang te verschaffen, maar uiteindelijk was het te laat in de middag. Hij had geen andere keuze dan de volgende dag terug te komen. Ik ben blij dat hij de volgende dag een centrum kreeg toegewezen, maar uiteindelijk was dit niet goed genoeg. Hij wist niet of hij in België de operaties zal kunnen krijgen die hij nodig heeft. Terwijl deze man met mijn collega sprak, vernam ik dat hij overwoog elders in de EU asiel aan te vragen. Maar hij besloot naar België te komen nadat hij ontdekte dat zijn operatie daar niet werd vergoed. Deze operatie kostr 60.000 euro. Een astronomisch bedrag dat de meeste Belgische middenklasgezinnen met moeite zouden kunnen betalen, laat staan iemand die op de vlucht is voor een conflict en momenteel zonder bron van inkomsten in het land verblijft.

Een paar dagen later ontmoetten we een andere man in een vergelijkbare situatie, deze keer uit Afghanistan. De hele rechterkant van zijn lichaam was beschadigd in een ongeluk. Hij liep ernstig mank en kon zijn rechterarm niet optillen. Nadat ik ervoor zorgde dat hij een slaapplaats kreeg, probeerde hij me de hand te schudden om me te bedanken. Hiervoor leunde hij tegen een muur voor evenwicht en gebruikte zijn linkerhand om zijn andere op te tillen en in positie te draaien. Daarna gebruikte hij zijn linkerhand om zijn rechterhand zachtjes op en neer te bewegen. Na onze handdruk liet hij zijn rechterhand los. Deze viel plotseling slap langs zijn zijkant. Hij kon niet gemakkelijk lopen met zijn kleine handbagage, dus moest een van onze vrijwilligers hem begeleiden naar het treinstation. Ik weet niet hoe iemand verwacht dat deze man in staat is om een e-mail te schrijven en nadien weken, misschien zelfs maanden, in precaire levensomstandigheden op een centrum te wachten?

Zijn kwetsbaarheid was zo evident dat zelfs de veiligheidsagenten bij de poort van het Klein Kasteeltje probeerden voor hem te pleiten. Een van de beveiligers was zo gefrustreerd dat hij de man zei om 's ochtends terug te komen. Hij ging persoonlijk bij zijn collega's pleiten voor de man. Dit was een veiligheidsagent die al talloze mensen, waaronder vrouwen en kinderen, bij de poort heeft zien wegsturen en die kalm bleef. Deze keer was hij geschokt door het onrecht van deze man. De agent vertelde ons dat hij soms een 'koud hart' kan hebben, maar deze man was 'kreupel' zodat hij iets moest doen om hem te helpen.

"Hij vertelde ons dat hij soms een 'koud hart' kan hebben, maar deze man was 'kreupel' zodat hij iets moest doen om hem te helpen"

Beide mannen hadden toegang tot medische hulp nodig. Als hun de toegang tot het opvangsysteem wordt ontzegd, wordt de toegang tot de zorg bemoeilijkt. Ook al hebben zij nog steeds recht op gratis gezondheidszorg, voor zover die nodig is.

Volgens het Europees Sociaal Handvest heeft iedereen in de EU, ook mensen zonder papieren, toegang tot dringende medische zorg. De meeste landen geven geen definitie van dringende zorg, wat betekent dat het recht op gezondheidszorg voor niet-onderdanen vaak ingewikkeld en subjectief kan zijn. In België krijgen aanvragers van internationale bescherming toegang tot het gezondheidszorgstelsel via de artikelen 23, 25 en 30 van de opvangwet van 2007.

Deze wet werkt in samenhang met het Koninklijk Besluit van 19 april 2007 dat medische behandelingen indeelt in twee lijsten - de pluslijst en de minlijst. Indien een behandeling op de pluslijst staat, wordt zij als medisch noodzakelijk beschouwd en wordt zij als zodanig volledig vergoed en hoeft de aanvrager van internationale bescherming niets uit eigen zak te betalen. Als een behandeling echter op de minkaart staat, is het omgekeerde het geval. De behandeling wordt niet als noodzakelijk beschouwd en wordt niet vergoed, zodat de aanvrager van internationale bescherming de volledige kosten moet betalen.

Bovendien zijn asielzoekers niet opgenomen in het verplichte nationale ziekteverzekeringsstelsel voor Belgische burgers. Dit leidt vaak tot verschillen in de kwaliteit van de gezondheidszorg die aan hen wordt verstrekt. Dit kan bijzonder storend zijn wanneer een aanvrager van een opvangcentrum in een bepaalde regio naar een andere wordt overgeplaatst. Of wanneer de aanvrager ervoor kiest naar een andere regio te verhuizen nadat hem asiel is verleend.

Voor nieuwkomers kan het behoorlijk ingewikkeld zijn om dit systeem en de verschillen tussen de plus- en minlijsten te begrijpen, vooral als zij geen toegang tot internet hebben of een van de officiële talen van het land spreken. De toegang tot gezondheidszorg is dan ook eenvoudiger voor wie in een opvangcentrum verblijft. Dit maakt dat kwetsbare mannen op straat moeten slapen nog erger. In opvangcentra coördineert het medisch team de medische dienstverlening. Er werken vaak verpleegkundigen in loondienst voor het medisch team en regelmatig worden de centra door externe artsen en psychologen geraadpleegd. Het medisch team kan aanvragers ook doorverwijzen naar externe diensten als zij dat nodig achten.

"Dit maakt het feit dat kwetsbare mannen op straat moeten slapen nog erger"

Aanvragers met code 207 "No Show", d.w.z. aanvragers die niet in een opvangcentrum verblijven, moeten daarentegen zelf voor hun gezondheidszorg zorgen. Zij moeten ook een formulier invullen om van het medische team van Fedasil een betalingsgarantie te krijgen voordat zij een arts bezoeken. In geval van operaties heeft het medische team het recht een medisch rapport en een kostenraming te vragen om te bepalen of de operatie al dan niet noodzakelijk is en kan worden vergoed. Als een aanvrager geen garantie van Fedasil krijgt, moet hij een attest van zijn arts krijgen waarin staat dat de ingreep noodzakelijk was. Anders zal hij voor alle kosten aansprakelijk worden gesteld.

Dit betekent uiteindelijk mensen aan wie een centrum wordt geweigerd, te maken krijgen met extra administratieve obstakels om toegang te krijgen tot gezondheidszorg. Zij leven op straat en hebben misschien geen toegang tot wifi om e-mails naar Fedasil te sturen. Misschien beschikken ze niet over de taalkennis om belangrijke informatie over de procedure te krijgen, zoals de noodzaak om vooraf een betalingsgarantie te krijgen. Dit mag niet over het hoofd gezien worden.

Als kwetsbare personen gedwongen worden op straat te slapen, is de kans dat hun medische kwetsbaarheid toeneemt buitengewoon groot. Vooral gezien de kou en nattigheid waarmee momenteel in Brussel hebben te maken.