Soms verbergt de ene horror de andere. Ngo’s, vluchtelingenorganisaties en activisten vragen al jarenlang om mensen op de vlucht, niet vast te houden in mensonwaardige omstandigheden, zoals in Moria op het Griekse Lesbos. Het kamp dat daar in september afbrandde (DS 10 september), was erg. Het tweede nog erger. En de winter staat weer voor de deur.

Deze krant legde de vinger op de wonde(DS 5 december). Europa is niet alleen schuldig aan verwaarlozing, het voert een actieve strijd tégen mensen op de vlucht, met man en macht. De Griekse overheid, met medeweten van het Europese grensagentschap Frontex, zet mensen die er zijn aangekomen op een vlot, trekt hen de zee in en laat hen daar achter in drijvende tenten. Aan landsgrenzen worden mensen uitgekleed, vernederd, geslagen of zelfs doodgeschoten. Europese grenswachters staan erbij en laten het gebeuren. Erger, in sommige gevallen zijn ze actief betrokken. Geweld inzetten om mensen die geweld ontvluchten te stoppen. Veel amoreler of cynischer wordt het niet.

Geweld, of andere machtsmiddelen. Het Europees Parlement nam onlangs, mét de steun van CD&V, een reso­lutie aan die ontwikkelings­samenwerking koppelt aan het tegenhouden en terugnemen van migranten. Autoriteiten op land en op zee worden aangemoedigd om migranten op weg naar Europa te stoppen. De aankomstcijfers dalen fors, luidt dan de beate vaststelling.

Nieuw migratiepact

Staatssecretaris voor Asiel en Migratie Sammy Mahdi, van diezelfde CD&V, heeft aangekondigd dat hij mensen, mensenrechten en ieders recht op asiel weer centraal wil plaatsen in het beleid. In het regeer­akkoord, dat werd afgesloten vóór de Europese resolutie, staat dat het ­beleid voor ontwikkelingssamenwerking níét ondergeschikt mag zijn aan migratiedoeleinden. Een sterk statement, dat wij toejuichen. De lovenswaardige ambities van de nieuwe fede­rale regering staan in schril contrast met de kille Europese race to the bottom.

In zijn beleidsnota stuurt Mahdi aan op een kentering in ons nationale asiel- en migratiebeleid. Hij wil het migratiedebat depolariseren, inzetten op individuele begeleiding, wegstappen van de opsluiting van kinderen, werken aan de kwaliteit van ons opvangnetwerk en een laagdrempelige toegang tot een asielprocedure. Wat Mahdi zich voorneemt over de toegang tot de asielprocedure is cruciaal, in het licht van dit Europese verhaal. Mensen mogen en moeten kunnen vluchten als hun leven in gevaar is. En moeten zonder drempels toegang hebben tot de asielprocedure en tot een eerlijk onderzoek van hun vraag naar bescherming.

Geweld inzetten om mensen die geweld ontvluchten te stoppen: veel amoreler of cynischer wordt het niet

Hoe voorkomen we dat dit voor­nemen een dode letter blijft? Hoe zal België consequent zijn steentje bijdragen? Niet alleen voor de happy few die op eigen houtje in ons land raakten, maar ook voor hen die hun weg banen richting een veilig land, vast­zitten aan grenzen, binnen of buiten Europa?

De hamvraag is of de nieuwe staatssecretaris zijn aangekondigde omslag effectief zal helpen te realiseren, zowel in België als in Europa. De inzet van België binnen Europa wordt in Mahdi’s beleidsverklaring steeds gekoppeld aan de onderhandelingen voor een nieuw Europees migratiepact. Maar Polen en Hongarije blokkeren die onderhandelingen. Zij willen geen migratie- maar een anti­migratiepact. Het komt hen goed uit dat de situatie op het terrein voort­ettert. Overbelaste grenslanden als Griekenland, Malta, Spanje en Italië grijpen naar steeds driestere middelen, terwijl de rest van het continent de kop in het zand steekt.

Doorlichting van Frontex

Werken aan een Europees pact is belangrijk, maar het mag geen excuus worden om de situatie op haar beloop te laten. De slachtoffers van deze ­ongehoorde strijd tegen migratievragen onze dringende zorg en bescherming. Terwijl België meewerkt aan een Europees pact kan het, in samenwerking met andere progressieve lidstaten die de Europese waarden en de mensenrechten serieus nemen, al concrete stappen zetten. Denk aan een grondige doorlichting van Frontex.

Mahdi wil inzetten op relocatie en hervestiging. Dat zijn goede instrumenten om mensensmokkelaars de wind uit de zeilen te nemen én de druk op de grenslanden te verlichten. België kan onderhandelen met andere Europese lidstaten om samen ambitieuze doelstellingen te bepalen én uit te voeren. Onderling kunnen ze ook afspraken maken om vaker de verantwoordelijkheid voor Dublindossiers uit hotspotlanden over te nemen.

Als we migranten in transit kunnen verzekeren dat we hun verzoek om bescherming effectief zullen onderzoeken en niet alleen zullen proberen om hen naar Italië terug te sturen, kunnen we misschien drama’s voorkomen, zoals de dood van een Iraans-Koerdisch gezin met drie kinderen, op weg naar het Verenigd Koninkrijk (DS 30 oktober).

Tot slot zijn ook gezinshereniging en humanitaire visa kanalen bij uitstek om veilige en legale toegang voor mensen op de vlucht te realiseren. Waarom werken we niet al een duidelijk en transparant, maar soepeler ­kader uit, zodat we mensen daar effectief mee kunnen helpen?

Mensenrechten vergen een consequente aanpak. De Europese Unie verkeert in crisis en de situatie aan de grenzen loopt volledig uit de hand. Deze situatie vergt daarom ook consequente voortrekkers. Zal onze staatssecretaris zich op Europees vlak verschuilen achter een Europese gezamenlijke agenda? Of zal hij zijn menswaardige aanpak doortrekken?

_{Verschenen in De Standaard}