Interview met Pierre Robert, advocaat en voorvechter van de rechten van mensen op de vlucht

In het hart van Brussel staat een vastberaden pleitbezorger als een baken van hoop voor hen die op zoek zijn naar toevlucht en bescherming. Pierre Robert, een expert op het gebied van vreemdelingenrecht, heeft zijn carrière gewijd aan het verdedigen van de rechten van asielzoekers te midden van een doolhof van bureaucratie en politieke onrust. In de collectieve rechtszaken tegen de Belgische staat, als gevolg van de opvangcrisis, waarbij de Belgische staat en Fedasil worden aangeklaagd wegens schending van het recht op asiel en opvang, leidt hij de strijd voor gerechtigheid voor degenen die anders vergeten zouden worden. We gaan met hem in gesprek over zijn drijfveren, de uitdagingen die gepaard gaan met het aanklagen van een overheidsinstelling en zijn bezorgdheid over de huidige staat van ons rechtssysteem.

Wat heeft je geïnspireerd om je te specialiseren in vreemdelingenrecht?

Toen ik in 1999 de advocatuur instapte, koos ik voor het rechtsgebied waarin de fundamentele rechten het meest bedreigd leken. Ik had het strafrecht of arbeidsrecht kunnen kiezen, maar ik koos voor vreemdelingenrecht. Sindsdien moet ik erkennen dat de situatie alleen maar verslechtert, met uitzondering van de twee regularisatiecampagnes in 1999 en 2009.

Welke uitdagingen ondervond je bij het verdedigen van mensen die internationale beschermingen zoeken?

Het verdedigen van de rechten van asielzoekers brengt een grote politieke en emotionele last met zich mee. Politiek hebben we kunnen zien hoe politici zoals Rita Verdonk in Nederland, Maggie De Block en Theo Francken in België populariteit verwierven door een zeer agressieve retoriek tegen mensen op de vlucht.

Op Europees niveau zie je hoe Orban, Salvini en anderen de aandacht vestigen op deze kwesties. Asielzoekers zijn een gemakkelijk doelwit voor rechtse of extreemrechtse politici die zich sterk en hard willen voordoen. Ik zou eerder zeggen dat ze sterk zijn tegenover de zwakken, maar zwak tegenover de sterken. Dat heeft uiteraard gevolgen voor het leven van mensen die bescherming zoeken, die gedurende hun hele traject, ook in België, geconfronteerd worden met (soms symbolisch maar soms ook zeer reëel) geweld van Europees en nationaal asielbeleid.

In de huidige context zijn tegenstand en tegenslagen onvermijdelijk, maar de rechtvaardigheid en het belang van de strijd lijken mij buiten kijf. Denk bijvoorbeeld aan het project van huisbezoeken, dat de regering Michel-De Wever uiteindelijk moest opgeven. Het ging erom bepaalde migranten te beschermen tegen willekeurige arrestaties bij de mensen die hen onderdak boden, maar het ging er vooral om de regering niet toe te staan de bescherming van het privéleven te ondermijnen. Het was een kwestie die verder reikte dan de rechten van mensen op de vlucht, en de protestbeweging eindigde in een echte democratische overwinning.

In hoeverre is de huidige zaak bijzonder en waarom?

De kwestie van de opvang van asielzoekers is van fundamenteel belang. Bedenk dat de huidige crisis, die al sinds september 2021 aan de gang is, voornamelijk door organisaties zoals Artsen zonder Grenzen moet worden aangepakt. Het handvest geeft aan dat de organisatie actief is in situaties van natuurlijke en menselijke rampen.

We worden dus geconfronteerd met een menselijke ramp in België, die al dan niet opzettelijk is veroorzaakt, maar in elk geval getolereerd en niet opgelost wordt door de regering, terwijl er tal van oplossingen voorhanden zijn (die organisaties zoals Vluchtelingenwerk al meermaals hebben aangereikt). Deze situatie is onaanvaardbaar en verontwaardigend. Ook is het zeer gevaarlijk voor de democratie. De regering heeft namelijk bewust besloten om gerechtelijke beslissingen niet te respecteren. Dat is ongekend. En het is geen toeval dat dergelijk gedrag begint bij de zwakste partijen in juridische zaken.

"Deze situatie is onaanvaardbaar en verontwaardigend"

Vergeet ook niet dat deze crisis samenvalt met de succesvolle opvang van Oekraïense asielzoekers. Men zou bijna kunnen spreken van een etnisch aspect van het asielbeleid. Oekraïense vluchtelingen zijn in grote aantallen aangekomen en voor hen is een specifieke procedure ingesteld. Vergelijk de behandeling die zij kregen met die van andere mensen op de vlucht: onvoorwaardelijke opvang voor de een, dakloosheid en leven op straat voor de ander.

Heb je vergelijkbare zaken in andere landen meegemaakt? Welke lessen kunnen we daaruit trekken?

Er zijn vergelijkbare beginnende crisissen geweest in Nederland, Duitsland en Oostenrijk, maar naar mijn weten zijn die niet opgelost. De Nederlandse, Duitse en Oostenrijkse regeringen hebben de situatie in ieder geval niet zo laten verslechteren. Dat bewijst dus, als het nog nodig was, dat deze langdurige crisis niet onvermijdelijk is.

Hoe reageerde je op de verdediging van de Belgische staat tegen de beschuldiging van weigeren van opvang van asielzoekers?

Het feit dat de regering zich bijna openlijk buiten de wet plaatst, is uiterst verontrustend. Ik zeg ‘bijna’ omdat de communicatie dubbelzinnig is. Sammy Mahdi en Nicole de Moor hebben altijd beweerd dat ze alles deden wat in hun vermogen lag om de crisis te beëindigen, maar tegelijkertijd toonde de laatste tweet van Mahdi als staatssecretaris vluchtelingen die op straat sliepen met de boodschap dat hij verder zou gaan met ontmoediging. Dat is bijzonder agressief en cynisch qua boodschap.

Ook beweert de huidige staatssecretaris dat ze alles doet wat ze kan, maar wanneer haar advocaten in de rechtszaal worden geconfronteerd met oplossingen die ze niet implementeert, moeten ze toegeven dat dit het gevolg is van politieke keuzes. Die eerlijkheid staat in schril contrast met de rookgordijnen die in de media worden opgetrokken: er is een politieke wil om zowel het Europees Handvest van de grondrechten, de Europese richtlijn inzake opvang, de Belgische opvangwet als gerechtelijke beslissingen niet te respecteren.

Welk moment tijdens de rechtszaak maakte je het meest bezorgd?

Ik wil het niet hebben over de frustraties die deze verdediging oproept, maar juist benadrukken welke rol organisaties en burgers spelen bij het proberen omgaan met deze langdurige crisis, met de middelen die ze hebben en met veel solidariteit. Ik wil ook de grote mobilisatie van de advocatuur ter ondersteuning van mensen op de vlucht benadrukken. Ondanks de moeilijke context waarin we ons bevinden, treden veel advocaten, waaronder veel vrouwen, met politiek en maatschappelijk bewustzijn toe tot de advocatuur, en dat vind ik zeer bemoedigend.

Wat zou voor jou de ideale afloop zijn van deze zaak?

Ik denk dat er maar één aanvaardbare uitkomst is: het terugkeren naar een normale opvang, het respecteren van de wet en gerechtelijke uitspraken.

"We verdienen beter dan deze karikatuur van onszelf"

… En het bredere asielbeleid?

Voor het asielbeleid denk ik dat we veel positieve lessen moeten trekken uit de manier waarop de Oekraïense crisis is aangepakt, althans op het gebied van opvang en asielprocedures. Dit staat in schril contrast met prikkeldraad, militarisering en detentie zoals voorzien in het nieuwe Europese migratiepact. Europa is in een paar jaar tijd gegroeid van 300 tot 2.000 kilometer aan muren aan zijn grenzen. Moeten we doorgaan en onszelf volledig insluiten? We verdienen beter dan deze karikatuur van onszelf.

Wat zou je tot slot willen meegeven aan de Belgische bevolking?

Cynisch en wreed beleid tegenover een deel van de samenleving ondermijnt in stilte het fundament dat ons juist in staat stelt om een samenleving te vormen. Een van de slogans die tijdens deze opvangcrisis werd geuit was: "Ik wil niet in een land wonen waar de regering gerechtelijke beslissingen niet respecteert." Ik vind die zeer treffend, want het toont aan dat deze kwesties ons allemaal aangaan. Hiervoor vechten is geen kwestie van medeleven of liefdadigheid, het is zelfverdediging.